Mikrobiom jako nowy paradygmat w badaniu stresu i zdrowia psychicznego

W ostatnich latach rośnie zainteresowanie rolą mikrobiomu jelitowego – złożonej społeczności mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy – w kształtowaniu zdrowia psychicznego. Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w regulacji zachowania, nastroju oraz odpowiedzi na stres. Zjawisko to zachodzi za pośrednictwem tzw. osi jelita-mózg, która umożliwia komunikację między jelitami a mózgiem, wpływając na szereg procesów fizjologicznych i psychicznych.

Badania wykazały, że mikrobiom jelitowy nie tylko wspiera zdrowie fizyczne, ale także może być istotnym czynnikiem regulującym zdrowie psychiczne. Zmiany w składzie mikrobioty, wynikające m.in. ze stresu psychospołecznego, mogą prowadzić do stanu zwanego dysbiozą, który wiąże się z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy lęki. Mikrobiota oddziałuje na zdrowie psychiczne poprzez ścieżki immunologiczne, hormonalne i nerwowe. Dysbioza jelitowa może wpływać na przepuszczalność bariery jelitowej, co prowadzi do translokacji bakterii do krwiobiegu i wywołuje reakcje zapalne.

Jednym z kluczowych mechanizmów, przez które mikrobiota oddziałuje na mózg, są prozapalne cytokiny. Te białka, odpowiedzialne za reakcje immunologiczne, mogą wywoływać neurozapalenie – stan zapalny w mózgu, który jest związany z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja. Badania sugerują, że dysbioza jelitowa może prowadzić do podwyższenia poziomu cytokin prozapalnych, takich jak interleukina-6 (IL-6) i czynnik martwicy nowotworów-alfa (TNF-α), co może wpływać na nastrój oraz reakcje emocjonalne. Zwiększona produkcja tych cytokin może być odpowiedzią organizmu na stresory psychospołeczne, takie jak izolacja społeczna czy chroniczne napięcie.

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) to kolejny ważny mechanizm zaangażowany w regulację odpowiedzi na stres. Aktywacja osi HPA w wyniku stresu prowadzi do produkcji kortyzolu – hormonu stresu. Badania pokazują, że dysbioza jelitowa może modulować funkcjonowanie tej osi, a przewlekła aktywacja HPA wiąże się z podwyższonym ryzykiem rozwoju zaburzeń psychicznych. Co ciekawe, myszy bez mikrobioty jelitowej wykazywały nadmierną aktywację osi HPA w odpowiedzi na stres, co sugeruje, że zdrowa mikrobiota odgrywa kluczową rolę w regulacji odpowiedzi na stres.

Innym istotnym kanałem komunikacji między jelitami a mózgiem jest nerw błędny. Jego aktywacja może wpływać na funkcjonowanie układu immunologicznego i hormonalnego, a badania sugerują, że mikrobiota jelitowa może oddziaływać na nerw błędny, modulując odpowiedzi zapalne i wpływając na zachowanie. Badania na zwierzętach wykazały, że aktywacja nerwu błędnego przez mikrobiotę może łagodzić stany zapalne i zmniejszać poziom lęku.

Podsumowując, mikrobiom jelitowy, poprzez swoje oddziaływanie na oś mikrobiota-jelita-mózg, wpływa na zdrowie psychiczne, a stresory psychospołeczne mogą prowadzić do dysbiozy i zwiększonej przepuszczalności jelitowej. Powoduje to translokację bakterii do krwiobiegu, wywołując reakcje zapalne, które mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu. Wzrost poziomu cytokin prozapalnych, przewlekła aktywacja osi HPA oraz oddziaływanie na nerw błędny mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i lęki.

Link do pełnego artykułu: https://psycnet.apa.org/record/2017-43854-003